”Adaletin kestiği parmak acımaz”. Acımaz mı elbette sonuçlar ortaya çıkınca canımız daha fazla yanacaktır.
Bilindiği gibi, 2012 yılında yasalaşan Hukuk Uyuşmazlıklarının Çözümünde Arabuluculuk Kanunu (Kısaca HUAK) 2013 yılında yürürlüğe girmiştir.
Bir alternatif uyuşmazlık çözüm yolu olan arabuluculuk 2012 yılından günümüze fikir ve uygulama olarak gelişmiş ve kabul görmüştür. İstatistiksel bilgiler de bunu göstermektedir.
Bu başarılı sonuçların alınmasında birçok faktör bir araya gelmiştir. Bunlardan biri de, mevzuatta yer almamasına rağmen Arabuluculuk Daire Başkanlığının arabuluculuk merkezlerinin hukuki alt yapısının oluşturma çalışmalarına destek vermesidir. Merkezlerin ortaya çıkma nedeni, sicile kayıtlı arabulucuların bir araya gelerek yeni bir ekonomik ve çalışma birlikteliğine duydukları ihtiyaçtır.
Arabuluculuk Daire Başkanlığı’nın “Türkiye’de Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Uygulamalarının Geliştirilmesi“ projesinin faaliyetleri kapsamında arabuluculuk merkezleri kavramının arabulucular tarafından gerçekleştirilen Çalıştaylarla geliştirilmiştir. Arabuluculuk merkezlerinin hukuki alt yapısının oluşturulmasının amacı, arabuluculuk hizmetlerinde standardın temini ve yükseltilmesi, akredite edilmesi, eğitim faaliyetlerinin gerçekleşmesinde görev, sorumluluk ve öncü bir rol üstlenmesi, ortaklık yapıları, vergilendirilmeleri, faaliyet alanları, etik ilkeleri ve denetimlerinin düzenlenmesi ihtiyacıdır. Tüm konuların ele alınıp tartışıldığı bu güne kadar beş merkezler çalıştayı düzenlenmiş, altıncı merkezler çalıştayı pandemi nedeniyle ertelenmiştir. Kısaca beş kez yapılan çalıştaylarda konu ayrıntılarıyla ele alınmaya çalışılmıştır.
ARABULUCULUK SÜRECİNE DUYULAN GÜVENİN OLUŞMASINDA ARABULUCULUK MERKEZLERİNİN YERİ VE ÖNEMİ
Türk arabuluculuk sistemi HUAK ile düzenlenmiş olup, merkezler yapısına yer verilmemiş olması müstakil faaliyet gösteren arabulucular ile uygulamaların başlamasına neden olmuştur. Ancak HUAK da Merkezlerin düzenlenmemiş olması, arabulucuların bir araya gelerek bağımsız bir çatı altında arabuluculuk faaliyeti göstermesine engel de oluşturmamaktadır.
Arabuluculuk faaliyeti bireysel olarak yapılabilmektedir ancak, çoğu serbest avukat olarak çalışan arabulucuların, arabuluculuk iş ve işlemlerini avukatlık bürolarında yapabilmeleriyle ilgili hiçbir tereddüt söz konusu değildir. Ancak gerek görüşmelerin kalitesi açısından, gerekse çevresel faktörlerin insan psikolojisinde yarattığı büyük farklardan dolayı arabuluculuk oturumlarının avukatlık bürosunun içinde dahi olsa, avukatlık hizmetinin tesis edildiği ve görüşmelerin yapıldığı odalardan farklı bir odada gerçekleştirilmesi önem arz etmektedir. Arabuluculuk işlemleri (en başta tebligata esas adres, vergi mükellefiyetleri, denetim vb.) ve faaliyet süreçleri bunu gerektirdiği gibi, arabuluculuğun sabit olmayan, seyyar, tarafların talebine göre herhangi bir yerde yapılması, arabuluculuğun gelişimini negatif yönde etkilemekle birlikte arabuluculuk kurumu ve arabulucunun bizzat kendisi adına olmazsa olmaz değerdeki güven ve saygınlığın tesisini çok zorlaştırmıştır.
Bu süreçte Arabuluculuk Merkezleri, arabuluculuğun niteliği gereği tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de bu faaliyetin sürekliliğini ve verimliğini arttırmayı amaçlayan birden fazla arabulucunun bir araya gelerek oluşturduğu arabuluculuk ortaklığının gerçekleştirildiği bağımsız fiziksel mekanlar olarak ortaya çıkmıştır.
Bir diğer anlatımla, arabuluculuk merkezleri, yapısı, statüsü ve standartlarına ilişkin henüz bir yasal düzenleme olmamasına rağmen basit tanımıyla, Arabuluculuk Daire Başkanlığı siciline kayıtlı arabulucuların ekonomik ve çalışma birlikteliği şeklinde bir araya gelerek tarafların uyuşmazlıklarını dostane şekilde çözmelerine yardım etmek üzere hizmet vermeyi amaçlayarak kurulmuş avukatlık ofislerinden bağımsız mekanlardır.
Türkiye’de arabuluculuk merkezleri, başka ülkelerde denenmiş ve başarılı olmuş örnek sistemlerin incelenmesi ve tespit edilmesinin doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Arabuluculuk merkezlerinin fiziki şartları ve nasıl olması gerektiğiyle ilgili olarak Dünyadaki örneklerinin Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından incelenmesi sonucunda tavsiye şeklinde bilgilendirmeler yapılmış ve bu bilgilendirmeler doğrultusunda 2014 yılında ilk olarak Samsun Arabuluculuk Merkezi kurulmuştur. İlk merkezin kurulmasından bu güne kadar, Ülke çapında iki yüz civarı arabuluculuk merkezi kurulmuştur ve her geçen gün bu sayı artmaya devam etmektedir.
Merkezler hakkında yasal düzenleme yapılması halinde standartlar netleşirse, bu sayının daha hızlı bir şekilde artacağı kanaatindeyiz.
Arabuluculuk merkezleri kurulurken, Dünyadaki arabuluculuk merkezleri örnek olarak alınmış, yasal düzenlemeler yapılıncaya kadar arabuluculuğun gelişimine faydalı olabilmek adına merkez kuruluşları gerçekleştirilmiştir.
Arabuluculuk merkezlerinin kuruluşunun birincil amacı, arabuluculuk görüşmelerinin yapılabilmesi için uygun yer temini olmuştur. Bu yerlerin seçiminde, en az bir tanesinin katılım sayısının yüksek olma ihtimali olan arabuluculuk görüşmelerinde tüm katılımcıları alacak kadar büyük olması şartıyla en az üç odalı olmasına, özel oturumlar için kullanıma müsait olmasına, mevcut odaların kolay ulaşılabilir, rahat, doğal ışık alan, yeterince ısıtılmış ya da soğutulmuş olmasına özen gösterilmiştir.
Arabuluculuk merkezleri eğitim faaliyetleri içerisinde de yer aldığı için, eğitime ayrılacak bir yerin varlığı da eğitim vermeyi isteyen Merkezler için zaruri hale gelmiştir.
Toplantı odaları hazırlanırken masa ve sandalyelerin seçiminde tarafların aklında eşitsizlik veya taraflı tutum fikrinin doğmasını engellemek amacı dikkate alınmış ve tarafların dikkatlerinin dağılmasına neden olacak objelere yer verilmemiştir.
Arabuluculuk merkezlerinde arabuluculuk hizmetinin sunum şekli büyük önem taşımaktadır. Arabuluculuk, tarafların sorunlarını kendilerinin çözmesini amaçlayan dostane bir çözüm yöntemi olduğundan ve bir yargılama faaliyeti olmadığından ilişkilerin koparılmadan sürdürülmesini sağlamayı amaçlar. Arabuluculuk sürecinde adil bir karardan ziyade, her iki tarafın da menfaatlerine hizmet eden ve tatminkar bir sonuçla çözüme ulaşılmasını hedeflendiğinden, arabuluculuk merkezlerinde uyuşmazlıkların konusunda deneyimli, yeterli sayıda uzman arabulucu bulundurulması, görev paylaşımı amacıyla liste tutulması ve listeden görevlendirme yapılması mümkün olabilecektir. Arabuluculuk sürecinde tarafların yararlanabilmesi amacıyla bir uzman/bilirkişi listesi oluşturması, isteksiz tarafları sürece dahil olma hususunda teşvik edecektir. Merkezlerin diğer alternatif uyuşmazlık çözüm süreçlerinin uygulanmasına imkan tanıması, taraflara ve uyuşmazlık türüne uygun çözüm sürecini kullanarak anlaşmaya varmalarına yardımcı olacağı şüphesizdir.
Karmaşık veya birden fazla problemi olan başvurucuların yaşadığı uyuşmazlıklara uygun bir biçimde ihtiyaçları olan hizmetleri alabilmesi için vakıa yöneticilerine (casemanagers) ihtiyaç vardır. Merkezlerin bu imkanı da arabuluculara sunması mümkün olup, vakıa yöneticisi hizmetin kalitesine katkı sunacaktır.
İnsan doğası gereği, kendisini rahat ifade edebileceğini düşündüğü ölçüde kendisini rahat ifade eder ve sorunun çözümüne yaklaşım koyar.
Tarafların arabuluculuk merkezlerinde toplantılara katıldıkları sırada kendilerini rahat hissedebilmelerini sağlayabilmesi mümkün olabilir. Su, çay, kahve, yiyecek gibi ikramların sağlanması ve oturumların sona ermesine kadar da talebe göre bu ikramların sürdürülmesi gerekmektedir. Telefon, internet, faks ve fotokopi sağlanmalıdır. Eğer mümkünse taraflara taksiler, son tren saatleri, iş saatlerinden sonra park yerinin kullanılıp kullanılamadığı da dahil olmak üzere yerel ulaşım, yerel restoranlar veya eve sipariş vb. hizmetlerine ilişkin bilgiler verebilecek bir destek ekibinin bulundurulması oldukça faydalıdır.
Arabuluculuk merkezlerinin en önemli amaçlarından birisi de eğitimdir. Arabuluculuk temel eğitimleri, arabuluculuğun gelişimine ilişkin uzmanlık eğitimleri ve bilgi güncellemesi şeklinde düzenlenebilecek olan eğitimlerin arabuluculuk merkezlerinde yapılması arabuluculuğun gelişimine büyük katkılar sağlayacaktır.
Yurt içinde veya yurt dışında kişi ve şirketlere yüksek kalitede arabuluculuk hizmeti vermek, tarafların kendilerini güven içinde hissetmelerini sağlamak ve tüm beklentileri karşılayabilecek arabuluculuk merkezlerinin oluşumuna katkı sağlamak amacıyla, gönüllü arabuluculuk merkezleri bir araya gelerek Türkiye Arabuluculuk Merkezleri Platformu’nu oluşturmuştur. Yüksek kaliteli arabuluculuk hizmeti alabilmenin herkesin hakkı olduğuna inanan Türkiye Arabuluculuk Merkezleri Platformu üye arabuluculuk merkezleri ve arabulucularla, arabuluculuğun gelişimine katkı sağlamaya çalışmaktadır.